Op 7 november 2024 startte het Filosofiecafé Deventer met een fascinerend onderwerp: luisteren. Onder leiding van Trees Schopman, van De Spiegel – Filosofische Praktijk Deventer, werd dit thema vanuit verschillende perspectieven verkend. De avond begon met een opmerkelijke uitspraak van Confucius: “Een mens heeft twee oren en één mond om twee keer zoveel te luisteren dan te praten.” Dit zette de toon voor een diepgaande discussie over de essentie van luisteren, wat het werkelijk betekent, en hoe luisteren in de moderne wereld wordt ervaren.
Horen versus Luisteren
De vraag werd gesteld: Is er verschil tussen horen en luisteren? Het simpele “ik hoor je wel” versus “ik luister naar je” heeft implicaties voor de manier waarop we communiceren en ons verbinden met anderen. Aan de hand van een uitspraak uit de film Ronja de roversdochter – “je hoort het wel maar je luistert niet” – werd duidelijk dat er een fundamenteel verschil is tussen de twee. Horen is een passief proces, terwijl luisteren een actieve keuze is die vraagt om focus en aandacht.
Fenomenologisch Luisteren
Het concept van fenomenologisch luisteren werd geïntroduceerd, geïnspireerd door de fenomenologie van Edmund Husserl. Dit houdt in dat we naar iets kijken of luisteren alsof we het voor de eerste keer ervaren – zonder vooroordelen of vooraf gemaakte aannames. Dit leidde tot een discussie over hoe volwassen mensen vaak selectief waarnemen. We horen en zien alleen wat we herkennen, en missen zo vaak de rijkdom van de ervaring zelf. Door onze oordelen op te schorten, kunnen we ruimte maken voor een puurdere en completere ervaring van de wereld om ons heen.
Kristof van Rossem, bekend om zijn socratische gesprekken, stelde dat “leeg luisteren” een vaardigheid is die we kunnen trainen. Dit betekent luisteren zonder waardeoordeel, zonder te vergelijken of te categoriseren, zodat de ander zich werkelijk kan uitdrukken. Van Rossem stelde dat dit de basis is voor vriendschap en liefde. Een mooi voorbeeld van deze diepe, onvoorwaardelijke vorm van luisteren.
Luisteren als Reis
In de filosofie van Miriam Rasch werd het luisteren verder verdiept. Ze verwees naar het voorbeeld van de actiegroep Ambassade van de Noordzee, die vier jaar lang de zee hoorde om de geheimen ervan te begrijpen. Dit was luisteren als een reis, als een proces van openstaan voor de wereld om ons heen. Rasch sprak ook over de paradox van de digitale wereld, waar alles wordt getarget en gepersonaliseerd. Geluid komt binnen via onze oren, maar zonder context en zonder de ‘ruis’ die in de echte wereld vaak essentieel is voor een volledig begrip.
Wat Hebben We Nodig om Echt te Luisteren?
De vraag werd gesteld: Wat is er nodig om echt te kunnen luisteren? Het was duidelijk dat luisteren niet slechts een passief proces is van ‘aanhoren’. Echte luisteraars moeten stilte in zichzelf vinden, openstaan voor de taal van de ander, en zich vrijmaken van hun eigen oordelen. Alleen dan kunnen we ons daadwerkelijk inleven en proberen de boodschap van de ander te begrijpen.
Is het echter altijd mogelijk om de ander echt te begrijpen? Moeten we iemands taal spreken, hun geschiedenis kennen? Martha Nussbaum stelde dat begrip dieper gaat dan woorden: we moeten de context en de geschiedenis van de ander begrijpen, en elkaar accepteren als gelijkwaardige gesprekspartners. Dit roept de vraag op of we in staat zijn naar elkaar te luisteren als er een machtsongelijkheid bestaat. Heeft degene die meer macht heeft dan de ander niet ook de verantwoordelijkheid om beter te luisteren?
De Praktijk van Luisteren
In de praktijk zien we zowel situaties waar luisteren wel als niet gebeurt. Wat gebeurt er bijvoorbeeld wanneer mensen in een debat staan, zoals tijdens de Amerikaanse verkiezingen, waar de polariteit van meningen leidt tot weinig daadwerkelijk luisteren? Het werd duidelijk dat luisteren in een verdeeldheidssituatie veel complexer is dan het simpelweg horen van woorden. Wat zou er gebeuren als we werkelijk naar elkaar luisterden? Zou dat de boodschap veranderen? En zou dat ons zelfbeeld of de manier waarop we met de ander omgaan ook veranderen?
Luisteren is Meer dan Oren Alleen
Tot slot werd de vraag gesteld: Luisteren we echt alleen met onze oren? Wat gebeurt er als we beweringen niet alleen horen, maar echt beluisteren? Dit betekent dat we niet alleen de woorden horen, maar ook de context, de emoties, en de onderliggende betekenis. Echt luisteren vraagt om veel meer dan gehoor; het vraagt om volledig aanwezig te zijn, met al onze zintuigen.
Filosofisch Vooruitzicht
Met de afsluiting van deze avond werd de nadruk gelegd op de kracht van luisteren in onze persoonlijke en maatschappelijke interacties. Het is niet alleen een vaardigheid, maar ook een filosofisch instrument om diepere verbindingen te maken en ons begrip van de wereld om ons heen te verrijken.
Wat Brengt de Toekomst?
We kijken uit naar meer inspirerende gesprekken in het Filosofiecafé Deventer. In 2025 komen er opnieuw mooie activiteiten aan, zoals de maandelijkse cafés, midweken over levenskunst, en mogelijk zelfs cursussen in de natuur.
Wil je op de hoogte blijven van toekomstige evenementen? Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief via filosoferenindeventer.nl!
Dank voor je aanwezigheid en bijdrage aan deze avond. We hopen je opnieuw te zien bij onze volgende bijeenkomst!
Hieronder zie je de presentatie in pdf die voor deze avond werd gebruikt.