Zelf filosoferen

Inleiding door Drs Trees Schopman van De Spiegel – filosofische praktijk Deventer

Om te filosoferen ben je niet per se afhankelijk van een cursus of opleiding. Je kunt het ook alleen of in een groep. Als je start met filosoferen is het belangrijk je eerst af te vragen wat je wilt bereiken. Want het gebied van filosofie en filosofen is dermate groot, en abstract, dat je er in kunt verdwalen. Hieronder daarom een korte handleiding en tips.

Wat wil je bereiken met filosoferen?

Voor een antwoord op dergelijke vragen kennen ze in het onderwijs de indeling ‘hoofd, hart, handen’. Deze indeling is ook handig voor een eerste oriëntatie wat jij wilt, of jullie willen in je filosofiegroep.

  • Hoofd staat voor meer kennis van filosofische begrippen en filosofisch gedachtegoed van specifieke denkers of specifieke tijdsperiodes.
  • Hart staat voor meer inzicht in wie of wat de mens is, wie jij of de ander is, en hoe je je als mens moet verhouden tot de wereld (samenleving). Hier valt ethiek bijvoorbeeld onder.
  • Onder handen verstaan we het praktisch leren van filosofische vaardigheden. Hoe denk je logisch? Hoe lees je goed? Hoe redeneer en argumenteer je goed?

Met wie en hoe wil je filosoferen?

Alleen? In een gespreksgroep van 5 tot 7 mensen? In een schrijfcontact met 1 tot 3 anderen?

  • Je kunt filosoferen in je eentje. Dit kan door boeken te lezen, films te kijken, op onderzoek uit te gaan in natuur en maatschappij en goed waar te nemen. Het beschrijven van wat je waarneemt en wat je denkt is daarbij een heel goed hulpmiddel. Dit kan bijvoorbeeld in de vorm van een dagboek bijhouden, het schrijven van blogs, enzovoort.
  • Je kunt ook filosoferen in een gespreksgroep. Dan moet je wel een tijd, plaats en onderwerp kiezen. En je dient een gespreksstructuur en gespreksregels met elkaar af te spreken. Eventueel is er iemand die het gesprek leidt of voorzit om iedereen goed aan bod te laten komen. Intervisie methoden, op een creatieve manier toegepast, zijn hier heel praktisch, evenals de gespreksregels zoals de dialoogmethode die hanteert.
  • Of je filosofeert via schrijfcontact omdat jullie dat prettig vinden, de fysieke afstanden te groot zijn om elkaar daadwerkelijk op te zoeken, of er anderszins een handicap is dat het lastig maakt om elkaar daadwerkelijk te spreken. Veel bekende filosofen hadden een uitgebreide briefwisseling met elkaar. Ook hier kun je bovengenoemde intervisiemethodiek op een creatieve manier toepassen.

Wat breng je in voor filosofisch onderzoek?

Een casus! Dit is een startverhaal, een vraag of probleem dat dienst doet voor verder onderzoek.

  • Je kunt kiezen voor een persoonlijk meegemaakte gebeurtenis zijn, iets uit de media dat je raakt (YouTube filmpje, krantenartikel of tekst uit een boek). Je vertelt er altijd bij wat het is, wat jou erin raakt, en wat jouw onderzoeksvraag is. Deze benadering past bij ‘hart’.
  • Je kunt ook kiezen voor een specifiek filosofisch boek of een filosofisch thema welke jullie bijvoorbeeld via het gezamenlijk lezen en bespreken van dit boek of de artikelen zouden willen onderzoeken. Daarbij kun je gebruik maken van de leeswijzers van Senia. Deze benadering past bij ‘hoofd’.
  • Of je kiest een vaardigheid die je wilt oefenen. Centraal in de filosofie is het beredeneren en argumenteren. Dit kan in samenspraak met anderen, het kan ook via schrijven van essays. Je zou je hierin in speelse vorm kunnen oefenen met behulp van filosofische speelvormen. Denk aan Nomizo of kijk eens bij ‘mens, ken jezelf’. Ook de boeken ‘Vrije ruimte praktijkboek’ (Kessels, Boers en Mostert (2015) en ‘Spelen met ideeën’ (Jos Kessels (2012) geven praktische handvatten om zelf of met anderen te filosoferen. Zie de inleiding van ‘Spelen met ideeën’.

En tot slot…

wil ik je graag verwijzen naar filosofiecursussen van de Spiegel, als springplank om met filosoferen te beginnen.
En wil ik je ook verwijzen naar het prikbord om je eigen oproep te plaatsen voor mensen die samen met jou willen filosoferen.