“Men kan beter vertrouwen op een paard zonder teugel dan op een man zonder oordeel” (Theophrastos, Grieks geleerde en leerling van Aristoteles – 371-287 v. Chr).
Onze emoties zijn oordelen over de situatie waarin we ons bevinden en daarmee cognitieve inschattingen, stelt Martha Nussbaum. Onze emoties bevatten dus wel degelijk zinvolle informatie . “Emoties zelf zijn intelligent en zonder emoties is ons denken krachteloos” stelt ze letterlijk in haar boek ‘Oplevingen van het denken – over de menselijke emoties’(2006). Daarom zouden emoties onderdeel moeten zijn van onze ethiek, want ze tonen onze behoeftigheid. Dit is haar grote bezwaar bij eigenlijk alles (politiek, ethiek, onderwijs) dat op feitelijkheid en rationele oordelen is gestoeld, en emoties probeert buiten te sluiten als ‘onberedeneerde of domme lichamelijke bewegingen’.
Zou Theophrastos, onze filosoof die de voorkeur gaf aan een paard zonder teugel boven een man zonder oordeel, het hiermee eens zijn geweest? Wat vinden wij van het uitgangspunt van Nussbaum? Als emoties inderdaad onontbeerlijk zijn in het vellen van ons ethische en weloverwogen oordeel, waarom proberen we ze dan uit te sluiten of te parkeren als we verstandig na willen denken om tot een goed oordeel te komen? En wie of wat doen we hiermee dan eigenlijk tekort? Wat denk jij?
Filosofiecafé is voor iedereen die wil filosoferen en durft te denken, ongeacht leeftijd, sociale achtergrond of opleiding. De ware kunst van filosoferen is niet zozeer het geven van je mening, maar eerder het stellen van de juiste vraag en onderzoeken van je eigen aannames.Heb jij dat vermogen of wil je dit (beter) leren? Kom dan naar het filosofiecafé. Doe je mee? Meld je dan snel aan en reserveer je plek via Eventbrite.
Er is plek voor maximaal 25 deelnemers. De avond vindt plaats in de bovenzaal van het gezellige EETCAFÉ DE 7E HEMEL, grote kerkhof 28, Deventer.
Dit blog is geschreven nav filosofiecafé Deventer 2 november 2023 en opgedragen aan de bezoekers van die avond: Wim, Harry, Hans, Sander, Folkert, Erik en Emile
Inleiding In de oude Griekse filosofie is het ‘samen spreken over samenlevingskwesties’, het meest optimale dat je als mens kunt doen. Socrates sprak mensen daarom aan op het marktplein en zette hen aan tot denken. Aristoteles noemde de mens een politiek dier en wie geen deel wilde nemen aan de polis, omdat hij zichzelf genoeg was, een beest of een god. Hannah Arendt noemt drie activiteiten die het menselijke leven kenmerken; arbeid, werken en handelen. Met dit laatste bedoelt zij het politieke handelen, het discussiëren met elkaar om de samenleving waar je deel vanuit maakt vorm te geven. Ook volgens haar was dit de meest verheven bezigheid, boven arbeid om het eigen leven in stand te houden en werken om praktische dingen te maken om het leven te veraangenamen. Wat maakt politiek handelen zo belangrijk voor de mens? Is het vergelijkbaar met een eerste levensbehoefte zoals eten en drinken, helemaal als je bedenkt dat mensen hongerstaking inzetten als strijdmiddel? Hoe ziet ons eigen politieke handelen eruit in een wereld die vaak groter is dan we kunnen behappen? Als politiek handelen het meest optimale is dat wij als mensen kunnen doen, hoe kunnen we de ‘politieke arena’ dan vormgeven op een manier waarin ieder mens tot zijn of haar politieke recht komt?
Politiek In eerste instantie lijkt het alsof we best wel kunnen overleven zonder al dat politieke gedoe, zonder al die politieke spelletjes waar we af en toe (of te vaak) doodmoe van worden. Politiek en politiek handelen heeft voor velen van ons geen positieve klank. Maar wat is het eigenlijk? Wat zijn onze eerste associaties als we denken aan ‘politiek handelen’? Spreken, vechten, verbonden sluiten, ook ‘handel drijven’ kwamen als associaties in mij op tijdens de voorbereiding. Het werd bevestigd tijdens de filosofie-avond waar associaties naar voren kwamen als ‘oorlog met Oekraïne, statement Rutte over Israël, compromissen sluiten, manipuleren, argumenteren vanuit standpunten, lobbyen, achterkamertjes … Tijdens de avond concludeerden we dat politiek handelen zich eigenlijk in alle regionen van de samenleving afspeelt. Niet alleen in de tweede kamer, of in Brussel of op het internationale strijdtoneel, maar ook op het werk in contact met je leidinggevende of collega’s. Ook in het contact met je buren, partners onder elkaar en zelfs kinderen handelen politiek naar hun ouders, vriendjes en leerkrachten zonder dat ze zich dat bewust zijn. Is er dan een enkel werkwoord te vinden dat synoniem is met politiek handelen? We kwamen uit op ‘onderhandelen’ en ‘binden’ in de trant van een gemeenschap kweken en mensen hieraan binden.
Doel van politiek Als we het op deze manier bekijken, wat is dan het doel van politiek handelen, van ons onderhandelen, van het binden tot een gemeenschap? We geven onze eigen ruimte vorm, en voor we deze ruimte vormgeven moeten we eerst deze ruimte claimen of veroveren op de andere partij. We moeten vriend van vijand scheiden. Waarvoor hebben we deze ruimte nodig, wat maakt die vormgeving van eigen ruimte zo belangrijk voor ons? Hierin geven we vorm aan onze eigen identiteit. We laten door ons gedrag, onze kleding, inrichting van ons huis, onze straat, dorp, stad, ons land, onze samenleving, en bovenal in onze gedeelde normen en waarden zien wie we zijn. Niet alleen voor die ander, maar ook voor onszelf. Want wie we zijn is van binnenuit niet direct grijpbaar voor ons, zoals je jezelf niet kunt bekijken zonder spiegel als hulpmiddel. We kunnen onszelf alleen waarnemen in de spiegel van onze omgeving. We zoeken en creëren een omgeving waarin we onszelf thuis voelen, waarin we ons kunnen nestelen volgens Cornelis (Logica van het gevoel, 2001). Een omgeving die past bij onze identiteit. Is het vormgeven van onze eigen identiteit te zien als een grondrecht voor mensen? Als je ziet dat mensen bereid zijn te sterven voor het behoud van eigen land, eigen cultuur, eigen waardigheid, dan zou het in ieder geval een erkend grondrecht voor mensen moeten zijn. Mensen zijn niet alleen bereid te sterven voor behoud van deze noodzakelijke persoonlijke ruimte, ze zijn ook bereid hiervoor te doden. En als mensen of groepen op deze levensbedreigende houding tegenover elkaar staan en elkaar de eigen identiteit ontzeggen of teveel beperken, is het oorlog!
Het optimale Het lijkt me niet dat Aristoteles en Arendt het onderling oorlog voeren, in welke mate en in welke vorm dan ook, als het optimale van de menselijke mogelijkheden wilden bestempelden. Dus het politiek handelen dat zij bedoelden moet juist iets zijn dat dit exces om je eigen ruimte te claimen en de ander zijn ruimte te ontzeggen weet te voorkomen. Het optimale is samen spreken over wederzijdse behoeften en noden en het samen delen of verdelen van ruimte op grond van kennis van de behoeften van die ander, maar ook kennis van de eigen behoeften, en op basis van gedeelde interessen en belangen. Hannah Arendt zegt in dit opzicht dat je emoties als liefde en vriendschap thuis moet laten en niet meenemen naar de onderhandelingstafel want dat is in haar ogen apolitiek.
Zien en gezien worden. Hebben wij voldoende kennis van de behoeften en noden van onszelf en van die ander? Als je kijkt naar het gebrek aan vertrouwen in de politiek zoals dat nu in het nieuws komt dan blijkt dat de huidige politici onvoldoende kennis hebben van de noden en de behoeften van het eigen volk. Heeft het volk zelf wel voldoende kennis van de eigen noden en behoeften? Dat is maar de vraag. In een tijd waarin we op onszelf menen te staan en niet meer verbonden zijn met een hoger iets als een God of Natuur, zijn we allemaal losgezongen individuen, groeit de eenzaamheid en ontstaat er te veel schreeuwerigheid in plaats van luisterend gesprek. We kennen elkaar steeds minder in onze wederzijdse behoeften en noden, en met het wegvallen van deze kennis versplintert ook de spiegel voor onze eigen zelfwaarneming en zelfkennis. Geen wonder dat onze politici dan politiek handelen vanuit hun eigen optiek en het contact en voeling met het volk verliezen. Valt hen dat kwalijk te nemen als het volk zelf niet meer mondig is bij gebrek aan zelfinzicht? We hebben de spiegelende ander nodig voor zicht op onszelf. Er is gebrek aan solidariteit, dat is het grote probleem van de huidige tijd, roepen schrijver Arnold Grunberg en milieuactiviste Greta Thunberg. We zien elkaar niet meer en willen niet met elkaar delen in wat we nodig hebben, terwijl we dit zien van de ander, deze kennis van de ander, broodnodig hebben voor het zien en (her)kennen van onszelf, volgens eerder genoemde Cornelis.
Ubuntu Maar wat dan? Bij onderhandelen, en dus politiek handelen, staat toch ons eigen belang voorop? En daarom moet je je soms afsluiten voor het belang en leed van de andere partij, anders verlies je terrein dat je niet wilt verliezen. Bovendien zei Hannah Arendt dat toch zelf? Emoties en gevoelens horen niet aan de onderhandelingstafel. Tegelijk erkennen we dat niet altijd het recht van de sterkte en slimste mag gelden, daarvoor hebben we wetten en regels ontworpen. Dan is eerlijk onderhandelen en dus eerlijke politiek toch voldoende gewaarborgd? Als we zien wat er nationaal en internationaal, laat staan onderling tussen mensen, mis gaat en belandt in schijnbaar onoplosbare conflicten en leed, dan kun je daar vraagtekens bij stellen. Zoals we de fysieke wereld en onze rol als mens daarin anders moeten gaan bekijken om klimaatproblematiek op te lossen en verder te voorkomen, zo moeten we ook onze eigen relatie met anderen opnieuw onder de loep nemen volgens Annette-Nobuntu Mul. Ze wijst ons op de Ubuntu filosofie met het motto ‘ik ben omdat wij zijn’.
Tot slot Ik wil hier eindigen met een mooie opmerking van een deelnemer aan dit filosofiecafé: politiek handelen is het onmogelijke mogelijk maken. Als dat toch eens zo mocht zijn, dan kunnen we samen wondertjes verrichten!
Filosofiecafé Deventer: van oktober tot en met april elke eerste donderdagavond van de maand in de bovenzaal van EETCAFÉ DE 7E HEMEL, grote kerkhof 28, Deventer. Zie de geplande evenementen.
Stuntelen in de liefde, wie doet dat niet? Volgens Eric Fromm is liefhebben een kunst, een kunde die we moeten leren. Jan Drost en Alain de Botton zijn dit met hem eens. Volgens Dirk de Wachter (Belgisch psychiater) is het allemaal een toevalstreffer, een kwestie van ‘chance’. Wat is liefhebben voor ons? Welke problemen en successen ervaren wij in liefdesland? Wat kunnen we van de wijzen en van elkaar leren in dit opzicht? In de cursus kunst van liefhebben bekijken we diverse situaties en verhalen. Aan de hand van wat ‘wijzen’ ons vertellen en wat we zelf denken en ervaren, onderzoeken we wat liefde en liefhebben is voor ons.
Opbouw van de cursus: De cursus bestaat uit een drietal wekelijkse bijeenkomsten van elk drie uur. De data zijn 27 februari, 5 en 12 maart. De eerste bijeenkomst staan we stil bij de problematische kant van liefhebben. We hebben het over liefde in relaties maar ook over zelfliefde. De tweede bijeenkomst staan we stil bij de ontwikkeling van huwelijk en relaties in de geschiedenis, en kijken we wat Plato ons kan vertellen over de diverse vormen van liefde en liefhebben. In de derde bijeenkomst vertellen actuele wijzen als Jan Drost, Alain de Botton en Jan Geurtz ons waar het nu werkelijk om draait en hoe we liefhebben wel of niet kunnen leren. En bovenal putten we uit elkaars wijsheid, want wie het weet, mag het zeggen.
Voorkennis of niveau: De cursus kunst van liefhebben is te volgen zonder enige voorkennis of specifiek opleidingsniveau. Deze cursus maakt deel uit van een drieluik. De cursussen ‘burnout & bezieling’ en ‘geweldloze & verbindende communicatie’ zijn de andere twee delen van dit drieluik.
Kosten: Deelname kost €140,00. Minimaal 5, maximaal 12 deelnemers. Je kunt je gratis registreren voor deelname via Eventbrite. Een betalingsverzoek volgt later. Mocht de cursus onverhoopt niet doorgaan, krijg je de inschrijvingskosten retour.
Kortingsmogelijkheden: Meld je je met twee personen aan dan is er voor de hoofdaanmelder 10% korting op de cursusprijs. Meld je je met drie personen aan dan is er voor de hoofdaanmelder 20% korting op de cursusprijs. Je kunt je met maximaal 4 personen aanmelden waardoor de korting voor de hoofdaanmelder kan oplopen tot 30% van de cursusprijs. Iedere deelnemer kan op deze manier korting verwerven op de cursusprijs. Dit doe je door via eventbrite het benodigde aantal plekken te reserven op jouw naam en later op het betalingsverzoek te vermelden voor wie jij de aanmelding en de betaling regelt.
Mensen die gebruik mogen maken van de Rechtop coupon kunnen zichzelf aanmelden en krijgen een betalingsverzoek op maat.
Meer informatie over het totale cursusaanbod vind je hier.
Ethiek gaat over de keuze tussen goed en kwaad, over wat je behoort te doen. Weet jij altijd het juiste te kiezen? Is het altijd zo eenduidig wat het juiste is om te doen? En waarom denkt een ander er zo anders over dan jij of ik? Waarom begrijpen we elkaar niet en kunnen niet tot overeenstemming komen wat te doen? Ethische denklijnen gaat over de verschillende invalshoeken waarop je ethische kwesties kunt bekijken. Het gaat over nutscalculatie (utilisme), over principiële afspraken, over deugd en plicht, maar ook over recht van de sterkste en de slimste. Het gaat over hoe je als individu kiest en handelt, maar ook als burger in een gemeenschap en beleidsmaker.
De cursus ethische denklijnen is samen met de cursussen ‘kijken naar religie’en ‘humanisme’ onderdeel van het drieluik ethiek en metafysica. De laatste twee cursussen zijn nog in ontwikkeling.
Opbouw van de cursus: De cursus bestaat uit 6 bijeenkomsten van elk 3 uur. De lessen worden eens per week aangeboden. Cursusdata 31 januari, 14 februari, 6 en 20 maart, 3 en 17 april. De eerste bijeenkomst is voor kennismaking, inleiding in de ethiek en politiek als ethische cultuurdrager. We verkennen een eerste ethisch dilemma. De tweede bijeenkomst maken we kennis met een ethische matrix. We verdiepen ons in utilisme (Bentham en Mill) en contractualisme (Rawls) als twee ethische denklijnen van de matrix. Ook deze bijeenkomst, evenals alle overige, verdiepen we ons in een nieuw ethisch dilemma. De derde bijeenkomst kijken we naar de andere twee denklijnen van de matrix: de deugdethiek van Aristoteles en de plichtsethiek van Kant. En natuurlijk een nieuw dilemma. De vierde bijeenkomst staat in het teken van de religieuze ethiek, maar kijken we ook naar Levinas. De vijfde bijeenkomst kijken we naar ethiek zoals je die bij dieren in de natuur kunt vinden. Daar tegenover zetten we de ethiek van de economie. Twee vreemde invalshoeken voor ethiek? Laten we dat onderzoeken! We sluiten af met Arendt als voorbereiding op de zesde bijeenkomst. De zesde bijeenkomst stellen we samen in overleg. We bekijken samen een film om de diverse ethische denklijnen te herkennen. En/ of alle deelnemers brengen hun eigen dilemma in. Daarmee ronden we de cursus af.
Voorkennis of niveau: De cursus ethische denklijnen is te volgen zonder enige voorkennis of specifiek opleidingsniveau.
Kosten: Deelname kost €275,00. Minimaal 5, maximaal 10 deelnemers. Je kunt je gratis registreren voor deelname via Eventbrite. Een betalingsverzoek volgt later. Mocht de cursus onverhoopt niet doorgaan, krijg je de inschrijvingskosten retour.
Kortingsmogelijkheden: Meld je je met twee personen aan dan is er voor de hoofdaanmelder 10% korting op de cursusprijs. Meld je je met drie personen aan dan is er voor de hoofdaanmelder 20% korting op de cursusprijs. Je kunt je met maximaal 4 personen aanmelden waardoor de korting voor de hoofdaanmelder kan oplopen tot 30% van de cursusprijs. Iedere deelnemer kan op deze manier korting verwerven op de cursusprijs. Dit doe je door via eventbrite het benodigde aantal plekken te reserveren op jouw naam en later op het betalingsverzoek te vermelden voor wie jij de aanmelding en de betaling regelt.
Mensen die gebruik mogen maken van de Rechtop coupon kunnen zichzelf aanmelden en krijgen een betalingsverzoek op maat.
Meer informatie over het totale cursusaanbod vind je hier.
Levenskunst…de kunst te leven…de kunst een goed leven te leiden…gaat over de vraag hoe je omgaat met jezelf en anderen, en de lotgevallen die je in het leven overkomen. Je kunt je natuurlijk door geloof, politiek of anderen laten vertellen hoe je je leven dient te leven. Maar biedt dit je voldoende houvast voor zingeving in je eigen leven? Wat is voor jou een ‘gelukt’ leven? Hoe essentieel is ‘gelukkig’ zijn, en kun je ook gelukkig zijn als niet alles loopt zoals je verwacht of wenst? Een cursus levenskunst geeft je geen pasklare antwoorden. Maar deze cursus biedt je wel de mogelijkheid om samen met anderen na te denken over de kunst een goed leven te leiden.In de cursus klassieke levenskunst doen we dit aan de hand van een 6-tal filosofielijnen (Socrates, Aristoteles, Epicurus, Stoa, Cynici-Sceptici en Augustinus).
Opbouw van de cursus: De cursus bestaat uit een zestal bijeenkomsten van elk drie uur (Data 5 en 26 februari, 11 en 25 maart, 8 en 22 april). We starten met een algemene inleiding. Daarna gaan we per les het gedachtegoed van een filosoof of een filosofische denklijn verkennen. Er wordt eveneens aandacht besteed aan de maatschappelijke ontwikkelingen van de betreffende tijd waarin de filosoof of filosofen leefden. Per les wordt een filosofische tekst en praktische oefeningen of aanwijzingen aangeboden voor zelfstudie.
Voorkennis of niveau: De cursus klassieke levenskunst is te volgen zonder enige voorkennis of specifiek opleidingsniveau.
Kosten: Deelname kost €275,00. Minimaal 5, maximaal 12 deelnemers. Je kunt je gratis registreren voor deelname via Eventbrite. Een betalingsverzoek volgt later.
Kortingsmogelijkheden: Meld je je met twee personen aan dan is er voor de hoofdaanmelder 10% korting op de cursusprijs. Meld je je met drie personen aan dan is er voor de hoofdaanmelder 20% korting op de cursusprijs. Je kunt je met maximaal 4 personen aanmelden waardoor de korting voor de hoofdaanmelder kan oplopen tot 30% van de cursusprijs. Iedere deelnemer kan op deze manier korting verwerven op de cursusprijs. Dit doe je door via eventbrite het benodigde aantal plekken te reserveren op jouw naam en later op het betalingsverzoek te vermelden voor wie jij de aanmelding en de betaling regelt.
Meer informatie over het totale cursusaanbod vind je hier.
